Fatih’in İstanbul’u alışından sonraki ilk dönemlerde bu kapı eski adlarından biriyle anılmış olsa gerek. Kapının sonradan adının değişmesi ve halk arasında Mevlânakapı adını almasının hikâyesi ilginçtir.

Söz konusu kapıya Osmanlı döneminde önce “Yeni Mevlevîhâne Kapısı” denmiş. Kapı, daha sonra “Mevlevîhâne Yenikapısı” diye anılır olmuş. Zamanla da bu ad halk arasında “Mevlânakapı”ya dönüşmüş. Kapıya “Yeni Mevlevîhâne Kapısı” denmesinin nedeni söz konusu kapı ile Topkapısı arasındaki surların karşısında bulunan, bir başka deyişle sur dışında kalan  ıssız bölgeye kurulan Mevlevî tekkesidir. İstanbul’da ilk kurulan Mevlevî tekkesi Galata’da idi. 15. yüzyıl sonlarında kurulan ve Galata Mevlevîhânesi diye bilinen bu tekkeden sonra 16. yüzyıl sonlarında Topkapısı dışında kurulan mevlevîhâne doğal olarak “yeni” diye nitelenmiş. Bu mevlevîhâneye yakın olan sur kapısına da “Yeni Mevlevîhâne Kapısı” denmeye başlanmış. Bundan da anlaşılacağı gibi “yeni” olan kapı değil mevlevîhânedir. Ne var ki söz konusu tekkenin adı   “Yenikapı Mevlevîhânesi” olarak yerleşip kalmıştır.
Öte yandan Yenikapı,  İstanbul’un Marmara Denizi kıyısında bulunan ve Kumkapı, Aksaray ve Langa semtleriyle çevrili olan semtin adıdır. Bu yüzden  “Yenikapı” denince bu semt akla gelir. “Yenikapı Mevlevîhânesi” denince de  mevlevîhânenin söz konusu semtte bulunduğu düşünülür. Oysa mevlevîhânenin bu semtle hiç ilgisi olmadığı görülüyor.

Mevlânakapı semti, kara surlarının kapı adlarıyla anılan bütün öteki semleri gibi sur içinden sur dışına taşan bir semttir. Genelde Osmanlı, özelde İstanbul kültürüne önemli katkıları olmuş olan Yenikapı Mevlevîhânesi’nin yanı sıra Hâlvetîliğin Sünbilî kolunun en önemli merkezlerinden biri olan Merkez Efendi külliyesi ve bu külliyenin yanında yer alan Merkez Efendi Kabrista’nı da bu semttedir.
Bu dinsel kurumların yanı sıra dünya yaşayışı ile öteki dünya inancının iç içeliğinin canlı bir örneği gibidir sur dışı Mevlânakapı. Söz gelişi üniversite öğrenciliğim yıllarından hatırlıyorum; Merkez Efendi yakınlarındaki Mevlânakapı Öğrenci Yurdu yoksul ya da kimsesiz üniversiteli arkadaşlarımıza kucak açmış bir kurumdu. Ayrıca ağıztadı meraklıları çok iyi bilirler Merkez Efendi’deki ünlü köfteciyi…

Sur içindeki Mevlânakapı ise adım başı karşınıza çıkan küçük camileriyle, musluksuz ve dolayısıyla susuz çeşmeleriyle, tek tük kalmış hakuran kafesi evleriyle, beklenmedik bir anda karşınıza çıkan antikacı ya da eskici dükkânlarıyla, alçakgönüllü kahvehaneleriyle, marketlere karşı direnen mahalle bakkallarıyla, kapı önlerinde günün dedikodusunu yapan kadınlarıyla ve en ilginci de hâlâ çift kale futbol oynayabilecek sokaklar bulabilen afacan çocuklarıyla sizi elli yıl öncesinin İstanbul’una götürecek bir semttir…